Lineair, cyclisch en systemisch denken
Cyclisch denken en lineair denken vertegenwoordigen twee verschillende cognitieve benaderingen voor het verwerken van informatie en het organiseren van gedachten. Een derde manier van denken combineert deze twee: systemisch denken.
Lineair denken
Lineair denken wordt gekenmerkt door een stapsgewijze aanpak, waarbij gedachten op een sequentiële en logische manier verlopen van A naar B. Het volgt een rechte lijn van redeneren en is gericht op oorzaak-en-gevolg en op het bereiken van een specifieke conclusie of oplossing. Lineair denken wordt vaak geassocieerd met analytisch denken, waarbij problemen worden opgesplitst in kleinere delen die moeten worden opgelost. Het komt veel voor op gebieden als wiskunde, techniek en gestructureerde besluitvormingsprocessen.
Lineair denken wordt ook wel een westerse manier van denken genoemd. Ons onderwijs is grotendeels nog ingericht op industrieel denken. Het voordeel van lineair denken is dat je dingen stapsgewijs aan kunt pakken.
Het nadeel van lineair denken is dat het kan verzanden in:
- perfectionisme; het kan altijd beter
- altijd denken in groei, zonder er een eind in te zien
- tunnelvisie door niet het grote plaatje te zien
Cyclisch denken
Cyclisch denken is een meer circulaire vorm van denken. Het beschouwt dingen als onderling verbonden en ziet patronen, cycli of terugkerende thema’s. Het wordt vaak geassocieerd met holistisch denken, waarbij de nadruk ligt op het begrijpen van de onderlinge verbondenheid van verschillende elementen en het erkennen dat uitkomsten kunnen leiden tot een nieuw begin. Cyclisch denken komt veel voor op gebieden als ecologie, filosofie en systemisch denken.
Cyclisch denken wordt ook wel de oosterse manier van denken genoemd. Cyclische patronen zie je terug in alle tijden en culturen. Denk maar aan astrologie, reïncarnatie, het Tibetaanse (boeddhistische) levenswiel, het medicijnwiel bij inheemse Amerikanen en de Mayakalender. Ook in de natuur is alles cyclisch zoals de seizoenen en getijden.
Het nadeel van cyclisch denken kan zijn dat je dingen op zijn beloop laat ‘omdat het wel weer goed komt’. Na regen komt zonneschijn, daar kun je op vertrouwen maar te veel vertrouwen brengt ook geen vernieuwing.
Systemisch denken
Systemisch denken en cyclisch denken zijn verwante concepten, maar met enkele verschillen in hun focus en toepassing:
- Systemisch denken, ook wel systeemdenken genoemd, omvat het analyseren en begrijpen van complexe systemen als geheel, in plaats van zich uitsluitend op afzonderlijke onderdelen te concentreren.
- Het houdt rekening met de onderlinge relaties en interacties tussen componenten binnen een systeem, en erkent hoe veranderingen in één onderdeel het hele systeem kunnen beïnvloeden.
Deze benadering benadrukt de onderlinge verbondenheid, patronen en structuren binnen systemen. We zijn allemaal verbonden met een onzichtbaar veld. Kinderen zijn van nature systeemdenkers.
Systemisch denken is breder en richt zich op het begrijpen van de complexiteit van systemen, inclusief hun structuren en relaties. Het onderzoekt hoe verschillende elementen binnen een systeem op elkaar inwerken en elkaar beïnvloeden. Familieopstellingen, en systemisch werken in bredere zin, brengen beweging in familiesystemen en systemisch schaduwwerk kan vastgelopen patronen weer losmaken.