Systemisch werken

Er is een systeem van verbondenheid die we niet direct kunnen waarnemen maar in systemisch werk zoals familieopstellingen wel kunnen voelen. Systemisch werken kijkt naar dit netwerk van relaties om het individu beter te begrijpen en te kunnen helpen.

Iedereen maakt deel uit van verschillende systemen die ons doen en laten vormt. Het meest invloedrijke systeem in ons leven is het familiesysteem. In grotere kringen ben je onderdeel van systemen van je school, land, religie, de natuur, tijd en zelfs de planeten. Werkelijk alles om ons heen is ‘systemisch’.

Systemisch werken – voorbeelden

Een boer merkt op een dag dat er meer appels uit zijn boom vallen dan normaal. Hij pakt een bruine appel van de grond en gaat op onderzoek uit. Hij kan de ene rotte appel zien als een probleem maar misschien is de hele boom wel ziek. Hij onderzoekt de boom en inderdaad, de stam is kapot en takken zijn besmet. Dan blijkt dat de boom ernaast ook ziek is. En die daarnaast ook. De boer onderzoekt verder het systemische samenspel van wind, bodem, zwaartekracht en zon. Ook de mest wordt onderzocht. Op de radio hoort hij dat er in het hele land zieke bomen zijn. De oorzaak is een schimmel die dit jaar rondwaart. Het euvel is eenvoudig te verhelpen maar het is van belang dat alle bomen behandeld worden en ook alle boeren in het land dit doen.

Een jongetje heeft de laatste weken last van buikpijn. De ouders gaan met hem naar de dokter. Hij wordt onderzocht op voedingspatronen, allergieën en zijn ontlasting wordt onderzocht. Niets te vinden, hij lijkt verder helemaal gezond. De buikpijn wordt erger maar er begint iets op te vallen. In het weekend neemt de buikpijn af. Maandag, als de jongen weer naar school moet, begint het weer. De ouders gaan een gesprek aan met de leerkracht van de jongen. Er blijken nogal wat spanningen op school te zijn, er is ruzie tussen de directeur en het overige personeel. Nadat de conflicten op de school opgelost zijn, is ook de buikpijn verdwenen.

Systemisch werken – familieopstellingen

De Duitse psychotherapeut Bert Hellinger wordt gezien als de grondlegger van familieopstellingen, een methode die gebruikt wordt binnen de systeemtherapie. Hij ontdekte hoe systeemtherapie verborgen dynamiek in relatiesystemen zichtbaar kon maken. In een familieopstelling wordt gebruikgemaakt van representanten die de rol spelen van de cliënt en zijn of haar familieleden. Door te observeren hoe zij zich bewegen en voelen ten opzichte van elkaar en de cliënt, wordt verborgen systemische dynamiek zichtbaar.

Kenmerken van systemisch werken

Systemisch werken vereist kennis van de natuurlijke werking van systemen. Het is een soort multi-dimensionaal kijken naar:

Hiërarchie – ordening

In alle systemen, van familie tot werkomgeving, van school tot maatschappij, is er sprake van hiërarchie. Zelfs als deze niet zichtbaar is. In sommige instituten is de hiërarchie heel duidelijk zichtbaar, zoals de rangorde bij militairen of de posities binnen een religie. Ook in de natuur is er sprake van hiërarchie. Denk maar aan een bijenkorf waarbij de bijenkoningin een andere rol speelt dan de werkbijen.

Hiërarchie is niet per se fout, ook al wordt er vaak tegenaan geschopt. Een hiërarchie is een natuurlijk systemisch gegeven waarin iedereen een plek heeft. Tijd is ook een vorm van hiërarchie, het ene kind wordt een jaar eerder geboren dan het volgende kind. In opstellingen kun je ervaren hoe het is om de juiste plek (weer) in te nemen.

Toebehoren

Hiërarchie in familieopstellingen gaat verder dan de stamboom van opa-vader-zoon. Verborgen of verzwegen gebeurtenissen in een familie komen aan het licht tijdens opstellingen. Had opa een minnares en daarmee een onechtelijk kind? Het kind maakt dan systemisch gezien deel uit van de familie. Het kind verzwijgen kan gevolgen hebben voor de ooms en tantes die daarna geboren werden.

Alles heeft een plek en een plaats in een systeem. Je kunt niet niet tot een systeem behoren, ook al zou je er soms uit willen ontsnappen. Net zoals alles een ordening heeft is het ook uitgesloten dat iemand geen plek heeft. Iemand uitsluiten is tegennatuurlijk en zal het hele systeem ontkrachten. Het functioneren van systemen hangt af van het accepteren dat iedereen in het familiesysteem essentieel is voor het systeem.

Geven en nemen

Er is een zichtbare en onzichtbare dynamiek tussen geven en nemen die volgens systemische wetten in balans moet zijn. Het systeem van geven en nemen, de wet van karma, creëert een persoonlijk geweten en systemisch geweten.

Een persoonlijk geweten uit zich in gevoelens van schuld en onschuld. Door te veel te nemen bouw je een (systemische) schuld op. Door te weinig te nemen, gek genoeg ook, de schuld van onschuld. Door zelf te weinig te nemen zadel je iemand anders met een schuld op. Je hebt dan nog ‘iets tegoed’ wat een scheve verhouding kan geven.

Naast gevoelens van schuld en onschuld is er ook een systemisch geweten dat veel meer verborgen is en het familiesysteem ‘bewaakt’. Het eren van alle anderen in het systeem is cruciaal voor het bereiken van systemisch evenwicht.

Systemische verstrikkingen – de schaduwkant van een systeem

Onafgemaakte situaties uit het verleden kunnen zich in latere relaties uiten in de vorm van impulsief gedrag en intense gevoelens. Een identificatie met een andere persoon geeft het gevoel ‘niet helemaal mezelf zijn’ of ‘ik weet niet wat er in me opkwam’. Je bent dan eigenlijk onder invloed van iemand anders in het systeem. Oftewel: je bent verstrikt in onzichtbare draadjes. Je kunt dan onredelijk of heftig reageren zonder dat je daar invloed op lijkt te hebben.

Om verstrikkingen los te peuteren kun je op zoek gaan naar wat er niet is. Wat of wie is er buitengesloten, wat wordt er verzwegen? Kortom, wat is de schaduw van het systeem?

Voordelen van systemisch werken

Systemisch werken is niet hetzelfde als morele oordelen vellen over mensen. Het is eerder andersom; iets in de context zien van systemische dynamiek haalt vaak het oordeel weg.

Systemisch werken helpt om gezinnen en organisaties weer in balans te brengen zodat alles weer gaat stromen. De magie van systemisch werk is het werken met het veld: als je evenwicht kunt herstellen tijdens een opstelling, werkt dat in de praktijk door.

Systemisch werken boek

‘De verborgen dynamiek van familiebanden’ is het standaardwerk van Bert Hellinger, de grondlegger van de therapeutische methode van de familieopstelling.

Veel van onze overtuigingen en problemen vinden hun oorsprong in het gezin waarin we zijn opgegroeid. Daar beginnen de patronen die zich openbaren in onze huidige relaties. Door deel te nemen aan een familieopstelling worden verstoorde verhoudingen zichtbaar. De verborgen dynamiek wordt helder en daarna kan het proces van integratie en heling beginnen.

‘De verborgen dynamiek van familiebanden’ laat je zien dat goed en kwaad, licht en schaduw systemisch met elkaar verbonden zijn.